Publikacje

Regulacja rzek to proces zmierzający do przekształcenia naturalnych cech rzeki, w szczególności jej koryta, w celu osiągnięcia określonych korzyści dla ludzi i środowiska naturalnego.

W praktyce regulacja rzek jest często utożsamiana z podejmowaniem działań korzystnych dla przekształceń urbanistycznych i rozwoju przemysłu, a zarazem niekorzystnych dla ekosystemu i biotopu. Czy tak rzeczywiście jest? Na czym polega regulacja rzek? Komu i czemu służy?

Regulacja rzek: Czemu służy?

Regulacja rzeki jest zabiegiem mającym na celu przede wszystkim ograniczenie nieprzewidywalnych zjawisk hydrologicznych wzdłuż jej koryta. Mowa tu przede wszystkim o rzekach nizinnych, które mają tendencję do „myszkowania” w okresie utrzymującego się niskiego stanu wody i przerywania linii brzegowej przy wezbraniach pochodzących m.in. z wiosennych roztopów lub długotrwałych opadów deszczu latem.

Co ważne, regulacja rzek nie zmierza do niwelacji starorzeczy. Odcięte zakola rzek stanowią ostoję ryb i ptactwa wodnego, jednocześnie pełniąc role naturalnej retencji. Przestrzeni w ich obrębie nie powinno się użytkować rolniczo czy urbanistycznie, ponieważ stanowi ona tereny zalewowe. Obwałowania przeciwpowodziowe powinny w takim przypadku być odsunięte od starorzeczy pozostawiając możliwość ich napełniania przy wysokich stanach wody i przechwytywania wezbrań, co w praktyce obniża ryzyko lokalnych podtopień i powodzi. 

Regulacja rzek w praktyce

Regulacja rzek polega na nadawaniu korytom rzek odpowiednich spadków podłużnych, przekrojów poprzecznych i krzywizn. Do tego celu wykorzystuje się budowle regulacyjne:

• ostrogi brzegowe,
• tamy podłużne,
• opaski brzegowe.

Budowle te nie piętrzą wody, ale mają za zadanie stabilizować koryta rzeczne przez ochronne ich brzegów przed niszczącym działaniem wody, a także ochronę budowli związanych z rzekami, takich jak mosty, ujęcia wody czy wejścia do portów.

Ostrogi brzegowe

Ostroga brzegowa to budowla wodna usytuowana prostopadle do brzegu rzeki lub brzegu morza. Ma za zadanie chronić brzeg przed erozją, a w przypadku regulacji rzeki także formować jej nurt.

Tamy podłużne

Tama podłużna to budowla wodna przyjmująca postać wału. Wykonuje sią ją najczęściej z kamieni lub faszyny. Tamy podłużne są wznoszone równolegle do brzegu rzeki przy jej regulacji.

Opaski brzegowe

Opaska brzegowa jest budowlą wodną stanowiącą wzdłużną obudowę brzegu rzeki lub morza. Budowla wykonana z betonu, kamieni lub piasku i wzmocniona faszyną ma za zadanie ochronę brzegu przed erozją, a w efekcie utrzymanie wyznaczonego koryta rzeki.

Kontrowersje towarzyszące regulacji rzek

Mimo wykazanych powyżej korzyści związanych z regulacją rzek nizinnych, proces ten wciąż wzbudza wiele kontrowersji. Zwraca się uwagę na fakt, iż przyspieszenie spływu wody na jednym odcinku rzeki powoduje wzrost zagrożenia w jej dole, co de facto prowadzi do powodzi, tyle że w innym miejscu. Ponadto, opisanym powyżej działaniom przypisuje się erozję wgłębną koryta rzeki i osuszenie doliny oraz degradację środowiska przyrodniczego. Mechaniczne pogłębianie koryt rzek wpływa niekorzystnie na siedliska organizmów żywych, podczas gdy obwałowywanie odcina starorzecza od dostaw wody i prowadzi do osuszenia lasów łęgowych i zaniku siedlisk flory i fauny.

Prawdą jest, iż nieprawidłowo przeprowadzona regulacja rzeki jest szkodliwa i wpływa negatywnie zarówno na ekosystem samej rzeki, jak i jej najbliższego otoczenia. Niemniej jednak, dzięki rozwojowi techniki możemy regulować rzeki w oparciu o gruntowna analizę hydrologiczną i krytyczną ocenę oddziaływania omawianego procesu na środowisko.